o Szczodrowie...

zisiejsza nazwa wsi pojawia się już w wizytacji biskupiej z 1583 r. Pierwszą wzmiankę o Szczodrowie spotykamy w dokumencie księcia Grzymisława z 1198 r., gdzie przy określeniu granic joannickich posiadłości występuje nazwa Scedrou. W kolejnych latach odnotowano różne odmiany pisowni tej miejscowości:

ierwszą wzmiankę o Szczodrowie spotykamy w akcie nadającym w posiadanie zakonowi joannitów ziemię starogardzko-skarszewsko-lubiszewską. Fundatorem był książę pomorski Grzymisław, a uroczystość przekazania tego dokumentu odbyła się 11 listopada 1198 roku w Świeciu. Przy bliższym określeniu granic darowizny zapisano: „Ponadto do tego daję również dwie opuszczone wsie Scedrou i Cernotino. (…) Aby więc uniknąć naruszenia przyznanego braciom pokoju oświadczam, że granica rzeki Vetrice, która należy do braci znajduje się powyżej miejsca, w którym wpada do niej rzeczka Rudcouinica.”

      W cytowanym zapisie podano, że Szczodrowo było opuszczone. Oznaczało to, że wcześniej zamieszkałą wieś musiał spotkać jakiś kataklizm. Wówczas na ziemię pomorską grabieżcze wyprawy organizowali pogańscy Prusowie. W związku z tym istnieje duże prawdopodobieństwo, że to właśnie oni dokonali spustoszenia Szczodrowa, połączonego z zaborem inwentarza i żywności, podpaleniem osad oraz wymordowaniem ludności. Zniszczenia musiały być ogromne skoro w 1198 roku we wsi nie było żadnej ludności.

      Oprócz nazwy wsi po raz pierwszy występuje nazwa rzeki Rutkownica (Rudcouinica). Jej zetknięcie z Wietcisą wyznaczało północno- zachodni kraniec joannickich posiadłości.

      Dla kolejnych ponad 200 lat nie dysponujemy żadnym dokumentem pisanym, który dotyczyłby tej wsi. Na podstawie źródeł pośrednich możemy przyjąć, że po objęciu w posiadanie Szczodrowa przez joannitów, na tym terenie rozpoczął się powolny ruch osadniczy. W 1234 roku na Skarszewy napadli Prusowie i być może łatwym ich łupem stały się okoliczne osady. Od 1308 roku Szczodrowo było wsią graniczną między posiadłościami joannitów a Krzyżakami, do których już wówczas należało prawie całe Pomorze Gdańskie.

1370 roku skarszewscy joannici dobili targu z Krzyżakami i za cenę 10 000 grzywien sprzedali miasto i okoliczne wsie, a w tym Szczodrowo. Wbrew obiegowym opiniom trzeba przyznać, że pod rządami nowych właścicieli nastąpił znaczny rozwój gospodarczy. Dzięki nim poprawiło się bezpieczeństwo, którego strzegły gęsto rozsiane zamki. Za sprawą Krzyżaków na wieś przybywali osadnicy niemieccy, którzy przywozili ze sobą nowe sposoby uprawy roli (trójpolówka), nowe narzędzia oraz nasiona. W tym czasie wsie masowo otrzymywały akty lokacyjne.

      Pierwotny akt lokacji Szczodrowa nie przetrwał do naszych czasów i stąd trudno jest ustalić dokładną datę założenia wsi. Ze źródeł pośrednich wiemy, że na początku XV w. ów dokument podczas pożaru spalił się. W tamtych czasach zaginięcie takiego aktu było olbrzymią i wręcz niewyobrażalną stratą dla całej społeczności wiejskiej. Trzeba wiedzieć, że tego rodzaju pergamin zawierał podstawowe prawa obowiązki chłopów oraz ustanawiał samorząd wiejski. Nic dziwnego, że po tym nieszczęściu specjalna delegacja na czele z proboszczem, sołtysem i kilkoma chłopami udała się do Malborka z prośbą o odnowienie przywileju. Na szczęście w księdze przywilejów, która znajdowała się w Sobowidzu, odnaleziono łaciński tekst aktu lokacji Szczodrowa. Przetłumaczono go na język niemiecki, a duplikat w 1428 roku wystawił w Malborku wielki mistrz krzyżacki Paweł von Russdorf. Z kolei jego treść znana dzięki sołtysowi Albertowi Sulewskiemu ze Szczodrowa, który w 1741 roku przedłożył go w oryginale przed skarszewskim sądem.

      Szczodrowo lokowano (założono) na prawie chełmińskim. Łącznie wieś otrzymała 64 włóki ziemi (1 włóka = 16,8 ha), z czego proboszczowi przydzielono 4 włóki wolne od czynszu. Wyjątkowo duży nadział otrzymał sołtys (6 włók), który również nie musiał płacić czynszu. Rangę sołtysa podnosił fakt, że stał na czele samorządu oraz przewodził ławie wiejskiej (sąd niższej instancji), za co otrzymywał 4 szelągi. Jego dochodem były również wszelkie kary pieniężne, jakie w tym sądzie uiszczali miejscowi chłopi. Zaznaczono, że wyższe sądownictwo nie podlega jurysdykcji sołtysa, ale z uzyskanych kar 1/3 będzie trafiać do jego kieszeni. Za zebrany czynsz od karczmarza sołtys miał prawo zatrzymać pół grzywny. Z pozostałych 54 włók każdego roku na Boże Narodzenie chłopi mieli płacić po 3 wiardunki od włóki i po 2 kury. Zebrane podatki oraz daniny sołtys odstawiał na skarszewski zamek.

      W dalszej części dokumentu opisano granice wsi, które dzisiaj trudno jest odtworzyć. Z kronikarskiego obowiązku podaję ich zapis: ? Zaczynają się pod górą Wilgov, ciągną się do Wietcisy, potem wzdłuż rzeki aż do drogi Grzymisława, dalej wzdłuż tej drogi aż do Kamiennego mostu i ztąd znów do góry WiIgov.”
      Na temat odpisu aktu lokacyjnego Szczodrowa powstało kilka sprzecznych hipotez. Najbardziej skrajna głosi, jakoby dokument ten był doskonałym przykładem fałszerstwa, na którym zależało zainteresowanym mieszkańcom Szczodrowa, na czele z sołtysem, któremu taki akt gwarantował bardzo duże przywileje. Przeciwko temu przemawia opis granic wsi, gdzie wspomina się ?drogę Grzymisława”. Otóż w XV wieku nikt nie pamiętał już tej drogi, a jej nazwa odnosi się do znacznie wcześniejszego okresu (przełom XII i XIII w.). Na tej podstawie można cofnąć datę uzyskania aktu lokacyjnego do początków XIII wieku i przyjąć tezę, że duplikat sporządzony w 1428 rokujest wiernym odpisem pierwotnego dokumentu.

      Moim zdaniem taka datacja założenia Szczodrowa na prawie niemieckim jest zbyt optymistyczna i oparta na słabych przesłankach źródłowych. Przyjąłem założenie, że duplikat aktu jest prawdziwy, a nadawcami prawa chełmińskiego byli joannici. Na tym terenie pierwszą prawną próbą uregulowania stosunków z poddanymi było nadanie praw miejskich Skarszewom (1320r.). W kilkanaście lat później (już pod panowaniem krzyżackim) akty lokacyjne otrzymały wsie : Obozin (1335r.), Demlin (1336r.) i Linowiec (1336r.). W tym świetle bez większego ryzyka popełnienia błędu można wysunąć hipotezę, że pierwotny akt lokacji Szczodrowa pochodził z połowy lat 30. tych XIV wieku. Dodatkowym potwierdzeniem wiarygodności tego rozumowania jest fakt, że treść odpisu aktu lokacyjnego Szczodrowa jest bardzo podobna do dokumentów wystawionych dla okolicznych wsi.

      Lokacja wsi na prawie niemieckim była przede wszystkim reformą gospodarczą, przyspieszającą rozwój gospodarki towarowo-pieniężnej. Wprowadzała uregulowany nadział ziemi oraz ułatwiała zagospodarowanie nowych terenów. Z drugiej strony była reformą skarbowo-ustrojową, z góry ustalającą zakres chłopskich świadczeń oraz usuwającą dotychczasowe ciężary prawa książęcego. Co ważne, raz ustalone prawo było respektowane przez kilka stuleci. W tym miejscu dodam, że po powrocie Pomorza Gdańskiego do Polski (1466r.) król Kazimierz Jagiellończyk w 1476 roku wydał specjalny przywilej, w którym zagwarantował nienaruszalność i utrzymanie samorządu wiejskiego.

      W stosunku do okolicznych wsi Szczodrowo posiadało dość duży nadział ziemi. W ciągu kilku stuleci areał ten ulegał pewnym wahaniom. W dokumentach z 1437/1438 r. zanotowano 66 łanów, co w porównaniu z 1428 r. oznaczało wzrost o 2 łany. W tym samym akcie wymieniono też młyn i karczmę, a chłopom dano prawo wypasania bydła na wiej skiej łące, której wielkość określono na 1 łan i dziesięć mórg.

      W 1570 r. we wsi było 60 łanów ziemi, z czego aż 31 było niezagospodarowanych. Szczodrowo było największą wsią w starostwie skarszewskim. Po potopie szwedzkim wieś liczyła 36 łanów, a w tym tylko 16 użytkowali chłopi. Tak radykalne zmniejszenie ilości nadziałów ziemi w Szczodrowie było spowodowane utworzeniem pod koniec XVI wieku folwarku, który miał przynosić skarszewskim starostom zwiększone zyski. W ciągu wieków zmieniali się oficjalni właściciele wsi. Do 1198 r. Szczodrowo było własnością książąt pomorskich, a w latach 1198-1370 rycerzy spod znaku krzyża maltańskiego. Przez kolejnych prawie 100 lat (1370-1466) władzę nad wsią rozciągnęli Krzyżacy.

      Po II pokoju toruńskim posiadłości krzyżackie przeszły na własność polskich królów. W ten sposób Szczodrowo uzyskało statut wsi królewskiej (królewszczyzna). Usprawnieniu administracji poszczególnych wsi miały służyć zakładane klucze lub starostwa, które puszczano w dzierżawę. Szczodrowo włączono do starostwa skarszewskiego, a jego dzierżawcami byli: Jerzy Bażyński (1472-1480), Andrzej Boroszewski (1488-1499), Ambroży Pempowski i jego syn Jan (1507-1512), Jerzy Bażyński i jego następcy (1512-1596), Ludwik Mortęski (1596-1614). W późniejszych latach (aż do 1772 r.) starostwo skarszewskie każdorazowo nadawano wojewodom pomorskim, dla których czerpane tą drogą zyski miały stanowić rekompensatę za poniesione straty, związane z pełnieniem tak zacnego urzędu.